- ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΜΟΥΤΣΟΣ
- Δευ, 09/10/2023 - 11:10
«Η λατρευτική αγωγή κλήρου και λαού, η μόνη οδός για την ανόρθωση του λατρευτικού ήθους».
Με την ευλογία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ηλείας και Ωλένης κ.κ. Αθανασίου.
Ένα βασικό στοιχείο στην εκκλησιαστική ζωή είναι η λειτουργική αγωγή. Να μάθη δηλαδή ο πιστός της Εκκλησίας το πως, το γιατί και το πότε της ορθοδόξου λατρείας μας.
Πολλοί άνθρωποι βαπτισμένοι νομίζουν ότι την λειτουργική αγωγή οφείλουν να την κατέχουν μόνο οι άνθρωποι της Εκκλησίας, κατά βάσιν μόνον οι ιερείς και οι περί αυτούς συχνάζοντες στην Εκκλησία. Αυτό όμως δεν είναι σωστό. Αυτή όμως η αντίληψη επικρατεί και δημιουργεί το μεγάλο πρόβλημα στο θέμα της κατηχήσεως, όχι μόνο του λαού αλλά και του ίδιου του κλήρου. Κατηχημένοι λαϊκοί, κατηχημένες οικογένειες, γεννούν και δημιουργούν άξιους λειτουργούς, ιερείς ικανούς και χρήσιμους.
Άρα, λοιπόν, καταλήγουμε σε ένα πρώτο συμπέρασμα, όσον αφορά στην σημερινή παθογένεια της κοινωνίας μας, που είναι η ακατηχησία, η λειτουργική απαιδευσία και ο ωχαδελφισμός κληρου και λαού. Αυτό σημαίνει ότι απαιτείται πολλή εργασία, μεγάλη επιμονή και ζήλος υπερβάλλων για να φθάσουμε στο σημείο εκείνο που κλήρος και λαός θα είναι πεπαιδευμένοι στα της λατρείας της Εκκλησίας μας.
Έχει εκφρασθή η άποψη ότι μόνον όσοι ενδιαφέρονται να γίνουν κληρικοί οφείλουν να κατέχουν την ορθόδοξη λειτουργική εκπαίδευση και κατάρτιση. Αυτό είναι μεγάλο λάθος. Τι σημασία έχει να γνωρίζη μόνον ο κλήρος τα της λατρείας και ο λαός να είναι απαίδευτος; Κατά τον τρόπο αυτόν η Ορθόδοξη Κατήχηση καταντά προνόμιο μιας ελιτίστικης τάξης, εκείνης των κληρικών! Αλλά από μια άλλη θεώρηση, η Εκκλησία, ο Ναός θα παραμένη ως χώρος μόνο για τους ιερείς και ποτέ ως χώρος κοινωνίας κλήρου και λαού. Αν, για παράδειγμα, ήταν συνετά κατηχημένος ο λαος, δεν θα γέμιζαν οι ναοί μας μόνο κατά την Μεγάλη Εβδομάδα αλλά και κάθε Κυριακή, κατά την τέλεση της θείας Λειτουργίας που είναι Πάσχα, όλοι οι πιστοί μας, εννοώ τα βαπτισμένα μέλη, θα ήταν στους ναούς και όχι στα κρεβάτια τους η στις διάφορες εκδηλώσεις των συλλόγων και των φορέων.
Έτσι, καταλήγουμε σ' ένα δεύτερο συμπέρασμα, ότι η λειτουργική αγωγή είναι η θα πρέπη να είναι κοινός στόχος για κλήρο και λαό. Διαφορετικά, πως, για παράδειγμα, ο πολύς λαός μπορεί να να κατανοήση τον τακτικό και ανελλιπή εκκλησιασμό; Πως μπορεί να γίνη βίωμα και τρόπος ζωής η τακτική θεία Μετάληψη όλων των πιστών και όχι μόνο το Πάσχα, τα Χριστούγεννα και, πιθανόν, το Δεκαπενταύγουστο, της Παναγίας μας; Πως και πότε θα μάθουμε ότι ο παπάς, όταν τελή την θεία Λειτουργία, δε την τελεί για να μεταλάβη ο ίδιος αλλά την τελεί προκειμένου να συμμετάσχουν όλοι στην τράπεζα που παραθέτει ο Κύριός μας; Πως, για παράδειγμα, μπορεί να κατανοηθή η Πατερική Παράδοση που ορίζει ο Μ. Βασίλειος για θ. Μετάληψη τετράκις της εβδομάδος; Δηλαδή Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή; Πόσο παρεξηγημένη κατήντησε να θεωρήται σήμερα η τακτική θεία Μετάληψη! Κι αυτό δεν συμβαίνει μόνο από τον ακατήχητο λαό μας αλλά και από τους ακατήχητους και ακατάρτιστους κληρικούς μας.
Το τρίτο συμπέρασμα, στο οποίο καταλήγουμε είναι ότι και ο κλήρος οφείλει να είναι κατηρτισμένος και άριστα κατηχημένος. Έτσι ο κλήρος θα βοηθήση τον λαό να πλησιάση την Εκκλησία εν επιγνώσει, χωρίς προλήψεις και δεισιδαιμονίες που μολύνουν και νοθεύουν την αληθινή πίστη και που, δυστυχώς, συνυπάρχουν κι αυτά τα φαινόμενα μεταξύ τινων αμόρφωτων κληρικών μας. Για παράδειγμα, ένας άριστα κατηχημένος πιστός μας επισκεπτόμενος ένα χωριό, την ώρα που πηγαίνει να μεταλάβη σε τακτική βάση τα Άχραντα Μυστήρια, τον αποτρέπει ο ίδιος ο κληρικός, που δεν γνωρίζει σωστά την λειτουργική αγωγή. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, αυτή η πνευματική ανημποριά του εν λόγω ακατήχητου κληρικού να επιδρά και στο εμπεπιστευμένο ποίμνιό του, που αντί να το ανεβάζει πνευματικά, αυτός πονηρά το κρατάει χαμηλά και μάλιστα πιο χαμηλά από τον ίδιο του τον εαυτό. Συνέπεια αυτής της νοοτροπίας του κληρικού είναι ο λαός να παραμένη πάντοτε ακατήχητος.
Στον αντίποδα αυτού του κληρικού, κάποιος άλλος που, αν και δεν γνωρίζη πολλά, όμως αγωνίζεται, διαβάζει, μελετά, ρωτά, μαθαίνει, συμμετέχει σε επιμορφωτικά σεμινάρια, καταφεύγει σε σχολές, σε Πανεπιστήμια, αρχίζει να κτίζη πνευματικά το ποίμνιό του, να το καταρτίζη, να το νουθετή, να το ανεβάζη. Συνέπεια αυτού του ενδιαφέροντος είναι ο πνευματικός καταρτισμός του ποιμνίου του. Τα αποτελέσματα αυτής της προσπάθειας του φιλότιμου κληρικού θα φανούν άμεσα.
Άρα, λειτουργική αγωγή είναι ο καταρτισμός του κληρικού. Λειτουργική αγωγή έχει εκείνος ο ζηλωτής κληρικός που θα φέρη πάνω του, στους ταπεινούς του ώμους, το βάρος και την ευθύνη για το εμπεπιστευμένο ποίμνιό του. Που θα αγωνίζεται νυχθημερόν για τον λαό του Θεού, που θα παραμελή τα του εαυτού του και θα δαπανάται για τους πιστούς του. Τότε μόνο μπορεί να ωριμάση το δέντρο της Λειτουργικής Αγωγής.
Από την άλλη, θα πρέπη να ασχοληθούμε και με τον υποψήφιο κληρικό, τον σημερινό ιεροσπουδαστή, τον ιερόπαιδα, τον φέρελπιν νέον της Εκκλησίας μας, που σκέπτεται να ιερωθή και να μπη στο στάδιο του αγώνα, στο μετερίζι της ενορίας του χωριού η της πόλεως.
Σίγουρα η λειτουργική αγωγή για κάθε υποψήφιο κληρικό είναι το ζητούμενο. Υποψήφιος κληρικός άγευστος της πνευματικής ζωής και της λατρείας μας, πως γίνεται να ιερωθή, κατόπιν δε να καθοδηγήση τους πιστούς εις νομάς σωτηρίους;
Πρώτιστο μέλημα του υποψηφίου κληρικού είναι η διαμόρφωση του λειτουργικού ήθους. Τι εννοούμε με τον όρο αυτόν; Εννοούμε ότι ο νέος που σκέπτεται την ιερωσύνη, έχει ζήλο για τα του Θεού, τηρεί τις Ιερές Παραδόσεις της Εκκλησίας, τιμά και να σέβεται το ράσο και τους υπηρέτες του Θεού, δηλ. τον κλήρο, δεν ιεροκατηγορή, αγαπά και σκεπάζη τα σφάλματα των αδελφών του, νουθετεί ως αδελφός και όχι ως δάσκαλος, αγαπά την λειτουργική ζωή, την οποία βιώνει μέχρι το μεδούλι του ορθοδόξως. Αυτό ιδιαίτερα το τελευταίο είναι το αλάτι της λειτουργικής αγωγής του. Σημαίνει ότι όχι μόνο συχνάζει στον Ναό, αυτό το κάνουν άλλωστε πολλοί εκ των πιστών μας, αλλά συμμετέχει ενεργά στα της λατρείας. Γνωρίζει καλά ότι λειτουργική αγωγή είναι η επιστήμη της Λειτουργικής, δηλαδή η ιστορία της εξέλιξης των τύπων και των μορφών των ιερών μυστηρίων και ιερών ακολουθιών της Εκκλησίας μας. Γνωρίζει την τελετουργική ως θεωρία και ως πράξη. Αυτό σημαίνει ότι ο υποψήφιος κληρικός δεν περιμένει να μάθη την τελετουργική ως μάθημα στα θρανία του σχολείου του, αλλά την γνωρίζει, ει δυνατόν και καθ' υπερβολήν ο λόγος μου, εκ κοιλίας μητρός. Πόσες φορές εντοπίζουμε νέους κληρικούς να μην γνωρίζουν τα βασικά στοιχεία της ιεράς τελετουργίας; Δεν γνωρίζουν πως να σταθούν, πως να συμπεριφερθούν εν τω Ναώ, εν τω Ιερώ Βήματι, αλλά και έξω του Ναού.
Ακόμη λειτουργική αγωγή σημαίνει να γνωρίζη κάποιος υποψήφιος τις λειτουργικές εκκλησιαστικές τέχνες, την ψαλτική, την αγιογραφία, το πρόσφορο, το θυμίαμα και πολλά άλλα. Δεν είναι η ιερωσύνη αυτό που φαίνεται. Ιερωσύνη είναι εκείνο που δεν φαίνεται!!!
Λειτουργική αγωγή είναι η συμμετοχή του υποψηφίου κληρικού σε όλα τα ιερά μυστήρια. Δεν μπορεί ο κληρικός να ομιλή, επί παραδείγματι, για το μυστήριο της εξομολογησεως και ο ίδιος να μην εξομολογήται. Η ακόμη, δεν μπορεί ο υποψήφιος, σχετικά με το μυστήριο της ιερωσύνης, να θεωρή ότι η ιερωσύνη του αγάμου κληρικού, για παράδειγμα, υπερέχει εκείνης του εγγάμου. Τέτοιου είδους θεωρήσεις ως προς τα ιερά μυστήρια, εκτός του ότι είναι αιρετικές και απορριπτέες από την ίδια την Εκκλησία μας, είναι και επικίνδυνες για την ορθοδοξότητα εκείνου που τις εισηγείται.
Άρα, λειτουργική αγωγή σε σχέση με τα ιερά μυστήρια σημαίνει ότι ο υποψήφιος κληρικός οφείλει να τα γνωρίζη καλά, όχι μόνο θεωρητικά αλλά και πρακτικά και να προσπαθή να τα μεταδίδη σωστά στον λαό του Θεού μέσω της Ιεράς Κατηχήσεως.
Λειτουργική αγωγή του υποψηφίου κληρικού σημαίνει άκόμη ότι ο λόγος και η ίδια η ζωή του είναι σύμφωνα με τις εντολές του Κυρίου μας, όπως αυτές είναι αποτυπωμένες μέσα στις Άγιες Γραφές (Παλαιά και Καινή Διαθήκη) και φυσικά όπως ορίζει η Ιερά Παράδοση της Εκκλησίας μας. Αυτό σημαίνει ότι ο υποψήφιος, προκειμένου να ενταχθή στο σώμα του κλήρου δια του μυστηρίου της ιερωσύνης, θα πρέπη να δοκιμάση πρωτίστως τις αντοχές του μέσα από την κατάκτηση της ευαγγελικής ζωής και της Ιεράς Παραδόσεως, όπως την βίωσαν και την βιώνουν οι Άγιοι Απόστολοι, οι Άγιοι και Θεοφόροι Πατέρες, οι προκάτοχοί μας στην θέση που επιζητά οποιοσδήποτε να διακονήση την ιερωσύνη.
Επομένως, αν ο κλήρος είναι αγράμματος, πως δύναται η ιερωσύνη να διακονήση σωστά τον λαό του Θεού; Και αν αυτό το αντιπαρέλθουμε με τον καλό λογισμό ότι και οι άγιοι Απόστολοι και οι παπάδες του έπους του 1821, αν και αγράμματοι, οδήγησαν τον λαό στην σωτηρία, ας μην ξεχνούμε ότι το εκκλησιαστικό φρόνημα, αυτό που σήμερα εκφράζουμε με την λέξη «ευλάβεια», ήταν κάτι που το είχε ο τότε κληρικός εκ κοιλίας μητρός· ενώ ο σημερινός κληρικός, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, εκ κοιλίας μητρός ζει την ασωτία μέσα στην αμαρτία. Πως, λοιπόν, δύναται σήμερα να χειροτονηθή κάποιος ιερέας χωρίς να γνωρίζη την Αγία Γραφή, τις αποφάσεις των Οικουμενικών και των Τοπικών Συνόδων, τα Αγιοπατερικά Συγγράμματα, δηλαδή τον τρόπο ερμηνείας της Αγίας Γραφής των Αγίων Πατέρων της Εκκλησίας μας; Ιερωσύνη δεν είναι μόνο ο κόσμος της εξωτερικής εμφάνισης του κλήρου, όπως κατήντησε, δυστυχώς, να θαμπώνη κάποιους εξ αιτίας της αναπληρώσεως του χαμένου πνευματικού θησαυρού, αλλά είναι κυρίως αυτό που δεν φαίνεται. Η ιερωσύνη είναι το κρυμμένο μαργαριτάρι στον βυθό της θάλασσας που, προκειμένου να το πιάσης στα χέρια σου, πρέπει να το ανακαλύψης κάνοντας μεγάλη βουτιά. Κι αυτή η βουτιά δεν είναι παρά η διαδικασία που ονομάζουμε λειτουργική αγωγή.
Ο υποψήφιος κληρικός οφείλει να διδάσκη με το παραδειγμά του, πριν ακόμη ενδυθή το ράσο. Οι γονείς του, τα αδέλφια του, οι συγγενείς, οι φίλοι του πρέπει να αισθάνωνται ότι ο υποψήφιος έχει κάτι μέσα του, που τον κάνει να διαφέρη από όλους τους άλλους. Ο υποψήφιος, εκτός του ότι οφείλει να ζη ευαγγελικά, να σέβεται όλους τους άλλους στην ετερότητά τους η στην απραξία τους, οφείλει και να εμπνέη τον σεβασμό των άλλων προς το πρόσωπό του. Δεν είναι το ράσο που θα κάνη κάποιον παπά, αλλά εκείνος που το φορά επάξια κάνει να λάμπη η ιερωσύνη. Και ο λόγος αυτός δεν είναι σχήμα για να καλύψουμε τις ελλείψεις των ρασοφόρων η να αγιοποιήσουμε τους ιερείς έναντι του λαού του Θεού. Αντιθέτως, ο εν επιγνώσει κατά την θεωρία και την πράξη κληρικός οφείλει να τονίζη εκείνο που ο ίδιος ο Απόστολος Παύλος είπε: «εν τω ενδυναμούντί με Χριστώ». Εκείνο που δίδει την δύναμη και αναπληροί τα ελλείποντα, είναι η Χάρις του Θεού. Ο υποψήφιος κληρικός δεν είναι του βίου ναυαγός, ούτε εκείνος που τακτοποιείται σε μια θέση μισθοδοσίας. Πρέπει να νοιώθη ότι εισέρχεται στις τάξεις του κλήρου για να πεθάνη, να μαρτυρήση, να σταυρωθή, να λοιδορηθή, να πονέση, να διασυρθή· και όλα αυτά για την αγάπη του Χριστού, που είπε στους μαθητές του: «ει εμέ εδίωξαν και υμάς διώξουσιν» ( Ιω. 15, 20).
Οι ναοί μας, που είναι θεραπευτήρια και ιατρεία ψυχών, πρέπει να ξαναβρούν την ορθή τους πορεία και στοχοθεσία. Το κτύπημα της καμπάνας είναι το προσκλητήριο για μετοχή και ένωση με τον Θεό μας. Αν η καμπάνα χτυπά, σημαίνει ότι κάτι μέσα στον ναό γίνεται-τελείται. Οι ιερές ακολουθίες πρέπει και οφείλουμε να επανεκτιμήσουμε ότι είναι μονόδρομος για να αγιάσουμε, κλήρος και λαός. Πολλοί πνευματικοί - εξομολόγοι μας είπαν – και μας λένε - ότι ο σύγχρονος άνθρωπος, που τα πάντα κατακτά και αποκτά μέσα από τις οθόνες των υπολογιστών και κινητών, ζητά απεγνωσμένα ανοικτούς ναούς και ιερείς που θα τον ϋποδεχθούν και θα του μιλήσουν για να τον αναπαύσουν. Εάν οι ιερείς λείπουμε, απουσιάζουμε, εάν δεν υπάρχουν ανοικτές εκκλησίες, δεν γίνονται ιερές ακολουθίες, πως θα δώσουμε την ελπίδα σε όσους την έχασαν και την χάνουν, γενικότερα, μέρα με την μέρα; Το έργο του κλήρου είναι η αδιάλειοτη λατρεία. Κάποτε, στα ένδοξα χρόνια του Βυζαντίου, υπήρχαν και οι μονές των ακοιμήτων , των λεγομένων Στουδιτών. Αυτά τα βυζαντινά μοναστήρια ήταν μέσα στην βασιλεύουσα, την Κων/πολη, και λειτουργούσαν με 4 εξάωρες βάρδιες όλο το εικοσιτετράωρο για να δίνουν τον Χριστό στους πιστούς, που λαχταρούσαν την καθημερινή θεία μετάληψη του Σώματος και του Αίματος του Χριστού μας.
Εάν η τότε εκκλησιαστική παράδοση ενέπνεε χιλιάδες ανθρώπων να δημιουργούν οικοδομήματα όπως η Αγία Σοφία και πολλά άλλα, να ακξολουθούν πιστά την Εκκλησία, μήπως, ερωτώ, η λύση στην όλη μαλθακότητα του κόσμου είναι να επανεύρουμε, κλήρος και λαός, την χαμένη λειτουργική προσευχή; Την θεία Λατρεία που ζωογονεί, που δίνει νόημα και περιεχόμενο στην ζωή μας;
Πολλοί νέοι τρέχουν στα μοναστήρια, στο Άγιον Όρος, σε ενορίες που η θεία Λατρεία είναι αδιάλειπτη και ασταμάτητη. Νέοι λογιών λογιών ανακαλύπτουν την λειτουργική ζωή και αλλάζουν άρδην τρόπο ζωής κάνοντας στροφή 180 μοιρών. Η θεία Λατρεία είναι από μόνη της ένα θαύμα συνεχώς επαναλαμβανόμενο.
Πως αναπαυόμαστε οι κληρικοί σήμερα, όταν επιτελώντας τα συχνά ιερά μυστήρια, γάμου και βαπτίσεως, διαπιστώνουμε ότι μελλόνυμφοι, παράνυμφοι, κουμπάροι, γονείς και ανάδοχοι, όχι μόνο δεν γνωρίζουν τίποτε περί των ιερών τούτων μυστηρίων, αλλά ούτε και η όλη παρουσία τους ερείδεται πάνω στην ορθόδοξη εκκλησιολογία, και μάλλον τηρώντας το έθιμο η το χρέος τους, όπως λένε, επιτελούν τα μυστήρια, χωρίς επίγνωση και αληθινή συναίσθηση των τελουμένων προσεγγίζοντάς τα μόνο επιδερμικά; Πως μπορούμε να δώσουμε ύπνον τοις κροτάφοις μας, όταν δεν τους κατηχούμε; Όταν τους αφήνουμε, κατά τα ιερά μυστήρια, να κάνουν όσα απάδουν προς την ιερότητα του χώρου των ιερών ναών μας; Πότε θα καταλάβουμε ότι το προλαμβάνειν εστί φιλοσοφείν; Πως θα αγρυπνή η ποιμαίνουσα Εκκλησία μας, ώστε να ετοιμάζη με σχολές αναδόχων, παρανύμφων, μελλονύμφων όλα τα πιστά μέλη της, για να επέλθη το κοινώς και μεταξύ μας λεγόμενον αίτημα της λειτουργικής αναγεννήσεως; Η να το πούμε με άλλα λόγια, είμαστε όλοι μας ικανοποιημένοι από την όλη εικόνα των πιστών μας;
Καιρός να ζωστούμε το ιερατικόν λέντιόν μας και να ενσκύψουμε με ενδιαφέρον πάνω στους βαπτισμένους πιστούς μας και να κάνουμε μια κατ' άτομον, εν πρώτοις, κατήχηση και σιγά σιγά να δημιουργήσουμε πυρήνες βαπτισμένων πιστών, που θα τους επανακατηχήσουμε.Και μαζί μ' αυτούς να κατηχηθούμε κι εμείς οι ιερείς μέσα από την προσπάθειά μας να μελετήσουμε, να διαβάσουμε, να καταρτισθούμε, να βρούμε κατάλληλα ποιμαντικά και λειτουργικά βοηθήματα, βιβλία αλλά και δόκιμους κληρικούς, συναδέλφους μας, εγνωσμένης αρετής, για να βελτιωθούμε και να επαυξηθούμε, εμείς πρωτίστως οι ιερείς, πνευματικά.
Πάντως με ευχολόγια και με άκαιρες συστάσεις εν ώρα επιτελέσεως των ιερών μυστηρίων δεν επιτυγχάνεται η λειτουργική αναγέννηση των πιστών μας. Εκείνο που απαιτείται εκ μέρους όλων μας, είναι ο ζήλος του οίκου του Θεού. Αυτός ο ζήλος που κατατρώει την έσω ιερατική συνείδηση και την καθιστά φωτιά αγωνιστικού φρονήματος, μετάδοσης και μετάγγισης των λόγων του Κυρίου μας. Μια αδιάκοπη προσπάθεια, που βαστάει όλα ταά χρόνια της ιερατικής μας λειτουργικής ζωής, έστω κι αν δεν δούμε με τα μάτια μας το ποθούμενο αποτέλεσμα, κατά το «άλλος εστίν ο σπείρων και άλλος ο θερίζων».
Εν τέλει, η λειτουργική αγωγή δεν μπορεί να νοηθή ούτε ως μάθημα ούτε ως ξερή γνώση. Η λειτουργική αγωγη, εκτός του ότι καλλιεργείται στον χώρο της Εκκλησίας, είναι και κατάσταση της θείας Χάριτος. Αρκεί αυτή την Χάρη να μην την απεμπολούμε, να μην την απομακρύνουμε, αλλά να την αγκαλιάζουμε και να την εγκολπωθούμε. Ας μην ξεχνούμε, τέλος, ότι η ιερωσύνη απαιτεί ζήλο, μεράκι, ενθουσιασμό και προσευχή αδιάλειπτη. Και έχει η Χάρις του Θεού για όλους μας.
